Marcin Osuch, Konrad Wągrowski „Pozaziemscy bogowie i kosmiczni detektywi. Polski komiks SF do 1989 roku” - recenzja

Seria wydawnicza Komiksoteka ewidentnie ma się dobrze. Świadczy o tym okoliczność, że przy okazji tegorocznego Międzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier w Łodzi doczekaliśmy się dziesiątej już publikacji w ramach tego przedsięwzięcia. Tym razem kompleksowo przybliżającej – zgodnie zresztą z tytułem niniejszego opracowania – komiksowe produkcje gatunkowo przynależne do fantastyki naukowej.

Dodajmy, że wytworzone przez polskich twórców, nawet jeśli część z tych produkcji powstała pierwotnie z myślą o rynkach wydawniczych innych niż nasz. Przy czym z miejsca wypada wspomnieć, że nie jest to debiut autorów „Pozaziemskich bogów i kosmicznych detektywów”, jako że obaj autorzy – Marcin Osuch i Konrad Wągrowski - mieli już sposobność publikować we wspomnianej serii wydawniczej. W maju 2022 r., przy okazji ówczesnej odsłony Komiksowej Warszawy, swoją premierę miała ich poprzednia wspólna inicjatywa, tj. „Kolorowe Zeszyty. Podziemny front, Pilot śmigłowca i inne serie komiksowe PRL”. Pozytywna recepcja tego opracowania wśród komiksowej braci nie pozostawiała wątpliwości co do zasadności jej powstania. Nieprzypadkowo, bo otrzymaliśmy efekt pracy autorów nie tylko kompetentnych, ale też emocjonalnie zaangażowanych. A nie od dziś i nie od wczoraj wiadomo, że pochodne inicjatyw szczerych pasjonatów przyswaja się z większą radością.

Najwyraźniej ów entuzjazm ze wspomnianych się nie ulotnił, co z miejsca jest odczuwalne także podczas lektury ich tegorocznej propozycji wydawniczej. Stąd uprzedzając nieco fakty, wprost stwierdzić trzeba, że deklarowane przez autorów dwa lata poświęcone na przygotowanie tego opracowania, okazały się bez cienia wątpliwości owocne. Trafiło do nas bowiem de facto kompendium podjętego zagadnienia, dosycone licznymi ciekawostkami oraz refleksjami uwzględniającymi m.in. kontekst historyczny i uwarunkowania społeczne. Przyjęto przy tym układ (na ogół) chronologiczny, sprzyjający klarownemu ujęciu tematu, a co za tym idzie łatwiejszemu przyswojeniu zawartych w książce treści. Stąd nieprzypadkowo w jej początkowych partiach przybliżono jeden z nielicznych, przynależnych gatunkowo do fantastyki naukowej, „film rysunkowy” (tj. komiks prasowy) z okresu międzywojennego. Mowa tu o przypomnianej w ramach nieodżałowanej serii „Dawny Komiks Polski” fabule „Warszawa w 2025 roku”.

To jednak ledwie „prehistoryczny” wstęp, po którym następuje płynne przejście do realiów powojennych oraz mozolnej ewolucji uwarunkowań wydawniczych, naznaczonych komunistyczną cenzurą, a częstokroć również przesadną zachowawczością i ciasnotą horyzontów ówczesnych redaktorów. Jednak ta część publikacji, z racji przybliżenia przedsięwzięć szerzej nieznanych – by wspomnieć „Selene 384.000” i „W krainie przyszłości” – należy do nie mniej interesujących niż rozdziały poświęcone m.in. przybliżającej paleoastronautyczne koncepcje Ericha von Dänikena „Ekspedycji” tudzież serii science fiction publikowanych przez Wydawnictwo Sport i Turystyka (np. świeżo wznowiona „Ostatnia przystań”). Wszak quasi-komiksowe realizacje z okresu stalinowskiego zamordyzmu czy tzw. wczesnego Gomółki pozostają znane jedynie specjalistom z zakresu dziejów rodzimego komiksu. Tym bardziej cieszy, że w niniejszym opracowaniu nie zabrakło przybliżenia także tego etapu rozwoju polskiego komiksu SF.

Równocześnie można zaryzykować graniczące z pewnością twierdzenie, że dla znacznej części potencjalnych czytelników tego opracowania jego sednem będą rozdziały traktujące o najbardziej znanych i zarazem najbardziej widowiskowych realizacjach. „Najdłuższa podróż” (jak również inne komiksy opublikowane w „Relaxie”), adaptacje utworów Herberta George’a Wellsa z magazynu „Alfa” oraz wyczyny najsłynniejszego wąsacza komiksowej fantastyki okresu PRL w osobie Tajfuna to tylko część spośród inicjatyw twórczych uwzględnionych przez autorów „Pozaziemskich bogów i kosmicznych detektywów”. Nie mogło oczywiście zabraknąć projektów, do których zaistnienia walnie przyczynił się Bogusław Polch: „Funky’ego Kovala” i „Ekspedycji” (znanej również m.in. jako „Bogowie z Kosmosu”), przynajmniej w przekonaniu piszącego te słowa najbardziej udanych osiągnięć rodzimych autorów na tym właśnie polu. Dużym plusem opracowania jest także uwzględnienie przedruków zagranicznych komiksów (zwłaszcza w „Świecie Młodych”), które okazały się dla polskich czytelników wręcz niezapomnianym doznaniem.

Bez względu na przybliżany tytuł (tudzież grupę tytułów) uczyniono to ze znawstwem tematu, wnikliwością, a często też swadą i trafnie ujętym humorem. Znać przy tym, że podczas tworzenia tej pracy sięgnięto do literatury przedmiotu, a także uzupełniono ją uzyskaniem informacji m.in. od Andrzeja Olafa Nowakowskiego („Zapomnij o Ziemi”) i Zbigniewa Kasprzaka (dylogia „Gość z Kosmosu”/„Zbuntowana”) specjalnie z myślą o tej publikacji. Terminologiczne niedociągnięcia w kontekście nazewnictwa związanego z biblistyką i asyriologią czy niekiedy aż nazbyt kategoryczne opinie (m.in. o jakoby nikłym wpływie „Ekspedycji” na zainteresowanie literaturą paleoastronautyczną) wypada uznać za tzw. wypadki przy pracy. Do tego z gatunku takich, które nie zaburzają ogólnie udanych odczuć podczas lektury. Siłą rzeczy nie mogło również zabraknąć materiałów ikonograficznych, uzupełniających tok narracji szanownych panów autorów.

Dla czytelników, których fortunnie ominęła wątpliwa „przyjemność” egzystowania w realiach Polski „Ludowej”, niniejsze opracowanie zapewne stanowić będzie swoistą „kopalnie” informacji o popkulturze wspomnianej epoki, zapis dokonań polskich twórców, funkcjonujących częstokroć w zadziwiających z obecnej perspektywy uwarunkowaniach (vide reglamentacja papieru, kompletnie niezorientowane w niuansach komiksowego medium panie redaktorki). Z kolei dla dojrzalszych wiekiem odbiorców będzie to prawdopodobnie swoista podróż sentymentalna, uzupełniająca rozpoznanie tematu wiodącego oraz możliwość zapoznania się z licznymi ciekawostkami. Ponadto rzecz zostanie z nami jako cenne kompendium, podsumowujące ważną część ogólnego dorobku polskich twórców komiksu, wzorzec dla tego typu przedsięwzięć dotyczących np. komiksowych westernów czy kryminałów. Tym mocniej cieszy zasygnalizowana co najmniej dwukrotnie chęć dalszej aktywności obu twórców tej monografii. Nie bez pewnej dozy ostrożności można pokusić się o przypuszczenie, że przejawi się ona analogicznym opracowaniem, skoncentrowanym na polskim komiksie SF po roku 1989.

Tytuł: „Pozaziemscy bogowie i kosmiczni detektywi. Polski komiks SF do 1989 roku”

• Autor: Marcin Osuch, Konrad Wągrowski
• Wydawca: Wydawnictwo Kurc
• Data publikacji: 14 września 2024 r.
• Oprawa: miękka
• Format: 165 x 235 mm
• Druk: czarno-biały
• Papier: offset
• Liczba stron: 542
• Cena: 99,90 zł

Dziękujemy wydawnictwu Kurc za udostępnienie egzemplarza do recenzji.