Stopniowo, acz sukcesywnie zwiększa się liczba publikacji książkowych podejmujących tematykę rodzimego komiksu. Dostępne są już bowiem opracowania dotyczące m.in. „Świata Młodych”, fenomenu kapitana Żbika czy wywiady z takimi osobowościami jak Janusz Christa i Bogusław Polch. Ledwie przed niecałym tygodniem ów zbiór uzupełniła kolejna tego typu propozycja wydawnicza. Do tego w wykonaniu doświadczonego na tym polu autora

Maciej Jasiński – on to bowiem jest autorem owej nowości – oprócz całej masy albumów i krótkich form (vide „Uczeń Heweliusza” oraz jednoplanszowe fabuły przygotowywane wspólnie z Krzysztofem Wyrzykowskim na potrzeby miesięcznika „Historia Do Rzeczy”) ma w swoim dorobku także zaprezentowaną przed trzema laty monografię twórczości Jerzego Wróblewskiego. Wzorcowo zrealizowane podsumowanie dokonań jednego z najwybitniejszych twórców w dotychczasowych dziejach polskiego komiksu, jak widać, nie wyczerpało zapału współautora serii „Krasnolud Nap” i tym sposobem jest okazja, by zapoznać się z jeszcze jedną syntezą pióra Jasińskiego. Tym razem rzeczony podjął się ujęcia całościowej wizji rzeczywistości okresu PRL zawartej w prezentowanych w tamtym czasie komiksowych przedsięwzięciach. Wbrew pozorom materiału źródłowego jest całkiem sporo, a twórcy tacy jak m.in. Janusz Christa, Władysław Krupka i Zbigniew Lengren na potrzeby światów kreowanych swoich utworów często przetwarzali „składniki” współczesnej im codzienności.

Było zatem w czym przebierać, a co za tym idzie „wyłuskać” z tychże produkcji wizję realiów doby ujętego w tytule opracowania PRL-u. Wszak już choćby z racji specyfiki tej osobliwej struktury politycznej wiodące zagadnienie okazało się bardzo pojemne. Toteż Maciej Jasiński zdecydował się na problemowe ujęcie podjętego przezeń tematu. W szesnastu rozdziałach potencjalny czytelnik będzie miał zatem okazję spojrzeć od różnych stron na ów socjalistyczny „raj”, w którym – cytując klasyka – bohatersko zmagano się z problemami niewystępującym w żadnym innym ustroju. Stąd nieprzypadkowo mowa tu m.in. o stałym elemencie ówczesnego krajobrazu miejskiego (i nie tylko), tj. kolejkach po niemal wszystkie możliwe produkty (z pominięciem co najwyżej octu). Oczywiście z racji uwarunkowań systemowych i wszędobylskiej (choć prawda, że niekiedy niemrawej) cenzury ukazanie tego zjawiska bez tzw. certolenia się do łatwych zadań nie należało. Fachowcy od komiksowych narracji nierzadko jednak byli władni znajdywać stosowny „klucz”, by w swoich pracach ująć uciążliwości permanentnej reglamentacji.

Autor niniejszego opracowania wskazuje tego typu fragmenty i to tzw. szerokim frontem. Mamy zatem odniesienia do tak archaicznych realizacji jak paski z serii „Sadełko i Szczudełko” wczesnego Papcia Chmiela (publikowane jeszcze w „Świecie Przygód”), „Profesora Filutka” wzmiankowanego Zbigniewa Lengrena czy „Wicka i Wacka” (prawdopodobnie w wykonaniu Adama Ochockiego i Wacława Drozdowskiego), jak również nieco bliższych nam chronologicznie klasyków („Szalony eksperyment” Szarloty Pawel). Przy czym nie obyło się bez uwzględnienia (całkowicie zresztą zasadnie) przejawów propagandowego zaklinania rzeczywistości według zbliżonego schematu jak w czechosłowackim serialu „Kobieta za ladą”. Przykładem tej tendencji jest odniesienie do epizodu serii „Kapitan Żbik” pt. „Gdzie jest jasnowłosa?”, którego jedna ze scen rozgrywała się w podejrzanie dobrze wyposażonym sklepie jednej z lokalnych, gminnych spółdzielni. A wszystko to – podobnie jak wcześniej na kartach „Jerzego Wróblewskiego okiem współczesnych artystów komiksowych” – obficie uzupełnione ikonografią, stanowiącą dla Jasińskiego źródło jego analiz.  

Według identycznych wytycznych rozpisano kolejne rozdziały „Kolorowej rzeczywistości…”. Tym samym odbiorca tej pozycji będzie miał możliwość zapoznania się (bądź też przypomnienia sobie) osobliwości czasów szczęśliwie minionych. Obraz ówczesnej wsi, problemów alkoholowych trapiących polską rzeczywistość, emocje towarzyszące sportowym zmaganiom – te oraz inne elementy codzienności doby PRL także znalazły swoje przełożenie w komiksowych kadrach, co Jasiński skrupulatnie wskazuje. Do tego unikając popadania w monotonną wyliczankę, a przy tym klarownie i z uwzględnieniem odniesień do równolegle powstałych innych przejawów kultury popularnej (by wspomnieć przywoływany w rozdziale „Własne M” serial telewizyjny „Alternatywy 4”). Nie obyło się oczywiście bez zasygnalizowania ówczesnych absurdów, choć w granicach względnie obiektywnej analizy. Baza źródłowa została wykorzystana w pełni i od wielu stron. „Kolorowa rzeczywistość…” może być zatem uznana także za rozległy przegląd dorobku polskich twórców komiksu wzmiankowanego w tytule okresu. Dopełnieniem całości jest finalny rozdział pt. „Sentymentalna podróż po latach” przybliżający prace współczesnych twórców komiksu odnoszących się do rzeczywistości PRL.

Wartością dodaną tego przedsięwzięcia jest dodatek specjalny w postaci gry planszowej „Towary spod lady”. Nawiązująca do tradycji cenionych przez miłośników „planszówek” gier takich jak bestselerowa „Kolejka” czy „Pan tu nie stał!” również bazuje na swoistym PRL-owskim folklorze, wpisanej weń nostalgii oraz absurdach tej epoki. Zasady gry są proste, choć równocześnie niebanalne, a jej „Świętym Graalem” są tytułowe produkty, które z racji problematycznej dostępności urastały niekiedy do rangi fetyszy. Piszący te słowa zaryzykuje przypuszczenie, że zarówno osoby pamiętające czasy sprzed tzw. reglamentowanej rewolucji (tj. okoliczności towarzyszących wyborom kontraktowym z czerwca 1989 r.), jak i późniejsze „roczniki” ewentualnych konsumentów tej rozrywki, nie raz i nie trzy uśmieją się w trakcie prób zdobycia m.in. lizaka z figurką żołnierzyka, picia w woreczku czy szczególnie pożądanego plakatu ukazującego wdzięki Samanthy Fox.   

Krótko pisząc (a przy tym posługując się emfazą ze wspominanej wielokrotnie epoki): takich monografii oczekiwaliśmy! Stąd „Kolorową rzeczywistość…” z pełnym przekonaniem należy uznać za jeszcze jeden cenny przegląd dziedzictwa rodzimego komiksu. Do tego kompetentnie uzupełniający zasób około komiksowego piśmiennictwa.

Tytuł: „Kolorowa rzeczywistość, czyli obraz PRL w polskim komiksie”

• Autor: Maciej Jasiński
• Ilustracja na okładce: Andrzej Janicki
• Wydawca: Ongrys
• Data publikacji: 25 maja 2019
• Oprawa: miękka
• Format: 21 x 29,7 cm
• Druk: kolor
• Papier: offset
• Liczba stron: 104
• Cena: 39,90 zł

Dziękujemy autorowi Maciejowi Jasińskiemu za udostępnienie tytułu do recenzji.