Agatha Christie „Beresfordowie - Tajemniczy przeciwnik” i „Noc w bibliotece” - recenzja

Autor: Piotr Dymmel Redaktor: Motyl

Dodane: 26-01-2020 13:36 (26 sty 2020, 13:36:45)

„...i ostatnia rzecz. Niech pani uważa na...”, po czym rozczulająco staroświecki sztylet zagłębia się w plecach ofiary, która kona na rękach bohatera, a intryga nabiera pędu i tak już pędzi od stu lat, kiedy to ukazała się „Tajemnicza historia w Styles”, pierwsza powieść sygnowana imieniem i nazwiskiem Agathy Christie. Czy to sztylet, czy trucizna, czy pospolite duszenie, zbrodnia musi się dokonać po to, by jeden z literackich bohaterów Agathy Christie mógł ją rozwiązać, przynosząc ulgę i satysfakcję czytelnikowi.

Na czym polega tajemnica niesłabnącej popularności książek Christie? Zaryzykuję stwierdzenie, że na kontraście, jaki wywołuje zbrodnia zestawiona z dobrymi manierami, które jako jedne ze zdobyczy ludzkości, trzymają świat w pionie. To takie angielskie, prawda? Książki Agathy Christie wydzielają intensywny zapach nostalgii, tym większy, im bardziej intrygi autorki „Morderstwa w Orient Expressie” nie przystają do współczesności. Czytając dzieła Królowej Kryminału, obcujemy ze światem w miarę przewidywalnym i łatwym w obsłudze, w którym kryminalne zagadki rozwiązują stare panny popijające herbatę. I to przynosi ulgę.

O setnej rocznicy celebrującej pierwszą powieściową publikację Agathy Christie wspomniałem, więc nie ma potrzeby rozpisywać się o niej szerzej - odsyłam do tekstu Egmontu, który jest do znalezienia na Paradoksie. Przejdę od razu do omówienia komiksowych adaptacji, których lektura rodzi kilka pytań bez odpowiedzi, chociaż na pierwsze z nich stosunkowo łatwo odpowiedź znaleźć.

Dlaczego w ramach jubileuszu zdecydowano się zaadaptować akurat te, a nie inne teksty angielskiej autorki? Zamiar wydaje się czytelny i logiczny. Każdy z komiksów poświęcony został jednemu z emblematycznych bohaterów-detektywów wykreowanych wyobraźnią Christie. W „Tajemniczym przeciwniku” poznajemy parę awanturników, przyszłych małżonków, czyli Tommy'ego i Tuppence Beresfordów, w „Morderstwie w Orient Expressie” słynnego Herkulesa Poirota, a w „Nocy w bibliotece” żwawą Miss Jane Marple.

Miałem okazję zapoznać się z „Tajemniczym przeciwnikiem” i „Nocą w bibliotece”, więc o tych dwóch komiksach pozwolę sobie napisać słów kilka, od razu przechodząc do narzekań.

Głównym problemem tych wydawnictw (podejrzewam, że trzeciego również) jest fakt, że są one...zbędne. Urok materiału źródłowego opiera się przecież na tym, że jest on, jak owad zatopiony w bursztynie - jakiekolwiek próby naruszenia tej skamienieliny grożą jej zniszczeniem. Wydaje się, że jedyną formą pozostawiającą twórcom jakiś margines swobody artystycznej byłaby parafraza stylu Christie, jak to ostatnio błyskotliwie zrobił w filmie „Na noże” Rian Johnson. Ale to już nie byłaby Agatha Christie.

Chcąc być wiernym adaptatorem twórczości Królowej Kryminału, artystom wytypowanym do tego przedsięwzięcia, nie pozostawiono wyboru - musieli iść po śladach literackich pierwowzorów wiernie, nie tracąc ducha oryginałów. Konsekwencją takiego założenia jest to, że próżno szukać w „Tajemniczym przeciwniku” i „Nocy w bibliotece” odważnych rozwiązań formalnych (o odstępstwach fabularnych nawet nie wspominając). A przecież to jedyne, co można było bez szkody dla oryginałów, spróbować poddać jakiejkolwiek interpretacji. Zarówno Emilio Van der Zuiden, autor „Tajemniczego przeciwnika”, jak i Olivier Dauger, odpowiedzialny za plastyczną oprawę „Nocy w bibliotece”, swój artystyczny temperament trzymają na wodzy, podążając wiernie za rozwojem fabuły, która, jak to u Christie, realizuje się w dialogach. W obu adaptacjach mamy więc do czynienia z całą masą klasycznie zakomponowanych kadrów z „gadającymi głowami".

Nieuchronna monotonia takiej strategii artystycznej doprowadziła mnie do lekkiego stuporu poznawczego i, koniec końców, ze wstydem przyznaję, że po odłożeniu komiksów na półkę momentalnie o nich zapomniałem. W pamięci pozostało mi jedynie wrażenie, że Emilio Van der Zuiden bardzo lubi podkreślać kobiece walory, a Olivier Dauger, podobno niezrównany spec od ilustracji lotniczej, faktycznie dobrze odwzorowuje świat nieożywiony (architektura, pojazdy), chociaż w „Nocy w bibliotece” dane mu było narysować tylko jeden samolot. Jeśli jednak miałbym wskazać komiks ciekawszy, to wybieram właśnie ten tytuł. Na korzyść „Nocy w bibliotece” działa fakt osadzenia fabuły w latach 60. XX wieku, dzięki czemu autorom udało się lekko rozbujać łódkę, którą płyną bohaterowie. Barwny okres historyczny (rewolucja Beatlesów w muzyce popularnej, rewolucja w przemyśle filmowym, dalekie echo wojny w Wietnamie, hipisi) ożywia jednak komiks w sferze didaskaliów - reszta to klasyczna Agatha Christie.

Wbrew żelaznej zasadzie fabuł Christie, w których wyczerpujące odpowiedzi padają na końcu, moje pozostaje w zawieszeniu.

Czy można było ten jubileusz uczcić w bardziej spektakularny sposób? Na przykład zaprosić do wspólnego świętowania artystów na tyle wybitnych, by zmierzyli się z twórczością Christie trochę mniej szablonowo? Puszczając wodze wyobraźni, chciałbym w tej roli zobaczyć np. Eda Brubakera, który ożywcze żonglowanie stylistyką retro ma przecież opanowane wzorcowo. Zanim jednak dałem się ponieść wyobraźni, poczułem beznadziejność tego pomysłu - przywołując raz jeszcze casus filmu „Na noże”, nie byłaby to już przecież adaptacja, tylko parafraza stylu Agathy Christie. Nie da się zjeść ciastka i mieć ciastko, niestety. Jeżeli więc jesteście zdeklarowanymi wyznawcami medium komiksowego, a wizja konfrontacji z literackimi pierwowzorami powieści Królowej Kryminału was nie pociąga, to komiksy z jubileuszowej serii „Agatha Christie” stanowią sensowną opcję, by otrzeć się o ten już ponad stuletni fenomen.

Agatha Christie. Beresfordowie – Tajemniczy przeciwnik