Nihonto cz. I

Czym jest?

         Nihonto to nazwa japońskiej broni białej, nie tylko mieczy, ale również halabard (naginata) bądź włóczni (yari). Jednak nie każdy miecz, który chciano by nazwać japońskim, można określać mianem nihonto. Ta nazwa zarezerwowana jest jedynie dla broni kutych zgodnie z określonymi regułami, w tradycyjny sposób, warstwowo, przy hartowaniu selektywnym.

Dodatkowo sam miecznik musi posiadać odpowiedni stopień uprawnień zdobywany po latach praktykowania, co skutecznie ogranicza krąg wytwórców do samych Japończyków. Pomimo to, są na świecie ludzie, którzy wytwarzają japoński oręż zgodnie z wymienionymi zasadami, ale bez uprawnień. Takie miecze bardzo często należą do ostrzy najwyższej jakości, jednak i tak nie mogą na rynku uchodzić za nihonto.

Istotny jest fakt, że miecz, aby był uznawany za wartościowy, nie musi być stary. Broń produkowana jest normalnie w dzisiejszych czasach, wciąż posiadając wszelkie aspekty użytkowe. Nie można zatem stwierdzić, że wartościowe są jedynie stare ostrza z długą historią. Gusta są różne, ale sami Japończycy do wytwarzania oręża podchodzą jak do wciąż żywej tradycji. Dodatkowo w dzisiejszych czasach sposób kucia japońskich mieczy nie jest już taką tajemnicą, jak to było kiedyś. W ostatnich latach prawie każdy znany japoński kowal wydał własną książkę kucia, zdradzając ogromne ilości tajemnic, co nie oznacza, że nie ma rzeczy, których by nie zachował tylko dla siebie. Dzięki temu zainteresowani mogą rozpocząć naukę wytwarzania broni i zacząć budować własną kuźnię lub po prostu przyjrzeć się „warsztatom" mistrzów, by lepiej poznać japońską broń.

Wychodzi na to, że nihonto to nic innego jak miecz, który chyba każdy z nazwy skojarzy albo z samurajem albo z kurtką. Ale od razu trzeba wspomnieć, że japoński miecz to nie tylko katana, która co prawda jest najbardziej znana, ale również inne rodzaje ostrzy, które różnią się od katany dość znacznie, a w zasadzie w budowie nie ustępują jej w niczym.

 Ciekawostką może być fakt związany z problemem terminologicznym wynikłym w czasach, gdy Japonia otworzyła się na świat po upadku szogunatu. Chodzi mi mianowicie o to, że w książkach i opracowaniach końca XIX w. i początkach XX, japońskie miecze nazywane były mianem „szabli". Nie jest to pozbawione sensu, gdyż jeśli przyjrzeć się właściwościom choćby katany, to można faktycznie potwierdzić, że jest ona podobna do szabli choćby z racji krzywizny. Było to trochę naciągane, jednak trzeba przyznać, że w tamtych czasach ludzie bardzo byli przywiązani do klasyfikacji związanej z bronią białą. Wszystkiemu jednak przeciwstawili się Japończycy, którzy nie chcieli się zgodzić z europejskim klasyfikowaniem ich broni zgodnie z takimi standardami. Uważano, że katana jest wyjątkowym rodzajem miecza i nazywanie go mianem „szabli" zamyka go w określonej grupie broni, do której (zgodnie ze zdaniem japończyków) katana nie należy.

Krótka charakterystyka wybranych typów nihonto:

             Katana jest najpóźniejszym rodzajem japońskiego miecza, również najczęściej występującym. Pierwsze tego typu miecze powstały w epoce Muromachi (1333 - 1573) i od tamtego czasu stały się bardzo popularne wśród japońskich wojowników. Przez lata zmieniały się długości, szczegóły w budowie, co jedynie miało na celu wynalezienie jak najlepszej broni. Do mieczy tych zaczęto dodawać później w zestawie miecze krótsze (wakizashi). Oba miecze stworzyły tandem ostrzy nazywanych wspólnie daisho od dai - to - długiego miecza i sho - to - krótkiego miecza. Wspólnie noszone za pasem stanowiły symbol samurajskiego stanu, gdyż tylko wojownik mógł nosić oba miecze razem. Katana jest zakrzywionym mieczem jednosiecznym o długości od 60,6 cm, wakizashi jest krótsze i osiąga zazwyczaj długość od 30,3 do 60,6 cm. Miecze tego typu noszone były za pasem (obi), ostrzem ku górze. Ich rękojeść (tsuka) owinięta jest materiałowym oplotem (tsukaito), nakładanym na skórę płaszczki (raya). Rękojeść katany pozwala na posługiwanie się mieczem oburącz natomiast wakizashi jest bronią jednoręczną. Oba rodzaje mieczy noszone były w lakowanych pochwach (saya), które bywały bardzo często pięknie zdobione.

Samuraje zazwyczaj walczyli kataną, ale fakt, że wakizashi było dopuszczalnym wyposażeniem w domostwach, sprawił, że wykształciły się szkoły szermierki specjalizujące się w nauczaniu walki krótszym mieczem. Sławna w przeszłości stała się również oryginalna sztuka posługiwania się w walce dwoma mieczami (Niten - ichi ryu), której używał najsławniejszy japoński szermierz Miyamoto Musashi. Jednak w jego historii znajduje się zbyt wiele ciemnych plam oraz wiele rzeczy w dzisiejszych czasach uległo pewnemu przekłamaniu. Chodzi mi choćby o to, że sam Musashi posługiwał się kataną i tachi, czyli dwoma długimi mieczami a nie jednym długim a drugim krótkim. W dzisiejszych czasach katana wciąż jest najbardziej popularnym rodzajem broni. Jest powszechnie wytwarzana nie tylko w Japonii, ale i poza jej granicami.

            Tachi był to przodek katany, który sam powstał z prostego obusiecznego miecza chokuto przywiezionego z Chin w dawnych wiekach. Miecz ten był dłuższy od katany, początkowo posiadał jedynie cechy ceremonialne, noszony był w pochwie zawieszanej na rapciach, ostrzem do dołu. Miecz był jednosieczny, posiadał krzywiznę i półtoraręczną rękojeść pokrytą skórą płaszczki bądź rekina, bez oplotu. Tak, jak już wspomniałem tachi był mieczem w początkowych latach ściśle ceremonialnym, z którego korzystała japońska szlachta (kuge), a dokładniej otoczenie cesarza. Dopiero później miecz przyswoił się wśród wojowników (bushi) i stał się bronią bitewną. Trzeba wspomnieć, że ten rodzaj miecza był dość popularny na polach bitew również w czasach katany. Często to właśnie ten rodzaj ostrza można ujrzeć przy rozbudowanej, generalskiej zbroi (Yoroi). Zazwyczaj osiąga długość powyżej 70 cm i posiada dość sporą krzywiznę (sori). Niektórzy dzisiejsi miecznicy specjalizują się właśnie w tym rodzaju japońskiego miecza, choć raczej nie jest zbyt często spotykany.

            Tanto, czyli krótki sztylet poniżej 30,3 cm długości również może nosić nazwę nihonto. W zasadzie dotyczy to ostrzy od 15 cm długości (wybaczcie, ale nóż kuchenny odpada). W każdym razie ten rodzaj krótkiego „sztyletu" był wykorzystywany jako broń podręczna zarówno w bitwach, jak i pomieszczeniach. W tych pierwszych jako przedostatnia deska ratunku (samuraj często umiał walczyć wręcz), w tych drugich jako poręczny i zabójczy przedmiot do walki przy małej przestrzeni.

                Naginata, czyli japoński rodzaj halabardy, to zakrzywiona broń jednosieczna o trzpieniu umieszczonym w długim drzewcu. Popularna wśród kobiet, ale również nie jeden tęgi wojownik potrafił docenić jej zalety. Często wykorzystywana do walki z konia, bądź do walki przeciw kawalerii, pozwala na utrzymanie przeciwnika na dystans. Ostrze osiąga różne długości jednak zazwyczaj mieszcząc się w okolicach 30 cm, a z drzewcem cała broń osiąga długość około 2 m. Jednak długość zależało od wzrostu właściciela. Zbyt długa broń w stosunku do ramion i wzrostu może znacznie bardziej przeszkadzać w walce niż pomagać. Dziś raczej zapomniana naginata wraca do łask, choćby z racji faktu powstania nowej „formuły" walk na zasadach wziętych z kendo. Powstał kobiecy sport „naginatado" zdobywający coraz większą popularność nie tylko w Japonii, ale również poza jej granicami.

            Yari, czyli japońska włócznia, najczęściej wykorzystywany rodzaj broni, a to z racji małych kosztów wyrobu oraz łatwości obsługi. W zasadzie zadanie tej broni mogło być z powodzeniem spełniane przez zaostrzoną bambusową tyczkę i faktem jest, że często takie właśnie egzemplarze trafiały do rąk prostych chłopów. Ale samuraje posługiwali się pełnowartościowymi włóczniami. Niektóre ostrza były tak samo kute jak ostrza mieczy. Samo yari było wykorzystywane praktycznie przez wszystkich wojowników - pieszych, konnych bądź strażników. Broń ta była popularna w zasadzie w każdym okresie historycznym feudalnej Japonii. Cała włócznia była długości powyżej dwóch metrów, natomiast samo obusieczne ostrze miało około 30 cm długości. W różnych czasach wykorzystywano różne rodzaje zakończeń włóczni. Niektóre Yari miały poza głównym ostrzem dodatkowe ostre „haki", co pomagało w kontroli przeciwnika, ewentualnie zakrzywiano koniec ostrza. Modyfikacje w zależności od celu, przybierały różne postaci nieraz dość dziwne i zastanawiające.

W następnej części postaram się przybliżyć wszystkie te aspekty japońskiego oręża, które budzą fascynacje u ludzi zainteresowanych nihonto, czyli co w tym jest takiego wspaniałego...