Nagroda im. Janusza A. Zajdla

Jest to najważniejsza, najbardziej prestiżowa nagroda przyznawana w Polsce w dziedzinie fantastyki. Jej pełna nazwa brzmi: Nagroda Fandomu Polskiego imienia Janusza A. Zajdla. Zwana zwyczajowo Zajdlem, przyznawana jest rokrocznie w dwu kategoriach: najlepszej polskiej powieści fantastycznej oraz najlepszego polskiego opowiadania fantastycznego. Miejscem wyłaniania laureatów spośród wcześniejszych nominacji oraz ogłaszania wyników i wręczania statuetki jest Ogólnopolski Konwent Miłośników Fantastyki Polcon, odbywający się co roku w innym mieście.

Początki nagrody to rok 1984, kiedy kluby fantastyki postanawiają ustanowić nagrodę o nazwie Sfinks. Rok później podejmują decyzję o przyznawaniu jej na Polconie, co umożliwi nadanie wyższej rangi zarówno nagrodzie, jak i konwentowi. Pierwszym laureatem Sfinksa zostaje Janusz A. Zajdel za powieść „Paradyzja”, znany i niezwykle ceniony twórca. Niestety, w tym samym roku autor umiera. Dla uczczenia jego pamięci postanowiono, zmienić nazwę nagrody i w ten sposób uhonorować jednego z najwybitniejszych twórców polskiej fantastyki.

Formuła nagrody, w tym sposób wyłaniania nominacji i kandydatów zmieniał się wielokrotnie. Początkowo zwycięzców wyłaniano poprzez głosowanie poszczególnych klubów fantastyki. Tak było do 1991 roku, kiedy to prawo głosowania uzyskali wszyscy uczestnicy Polconu. Wtedy również po raz pierwszy wręczono nagrodę w formie statuetki wraz z dyplomem. W 1992 roku rozdzielono nagrodę na dwie kategorie – powieść i opowiadanie. Zmieniano również zasady wyłaniania laureatów. Początkowo dla ważności głosowania wymagana była frekwencja w wyborach 50% głosów uczestników Polconu, później zrezygnowano z tego rozwiązania, obawiając się słusznie, że trudno będzie uzyskać wystarczający wynik.

W nominacjach może uczestniczyć każda osoba. Wystarczy wysłać swój głos za pomocą poczty lub internetu. Wprowadza się również możliwość składania nominacji na niektórych konwentach, gdzie przygotowuje się specjalne urny. Głosowanie finałowe odbywa się na Polconie, a uprawnionymi są uczestnicy imprezy. Ponadto głosować mogą również ci, którzy wykupili akredytację wspierającą, nie mogąc fizycznie pojawić się na konwencie.

Głosowanie odbywa się systemem australijskim. Polega on głosowaniu na karcie na wszystkie nominacje oraz na opcję „bez nagrody”. Przy każdej możliwości głosujący wpisuje określony numer, który oznacza, w jakiej kolejności ustawia on nominacje – od najlepszego da najgorszego, według niego utworu. Stawia także odpowiednią liczbę przy opcji „bez nagrody”. W przypadku, gdyby ta ostatnia miałaby wygrać, nagrody nie przyznaje się.

Na każdym Polconie w widocznym miejscu stoi urna do głosowania. Każdy uczestnik, który odda swój głos, otrzymuje na identyfikatorze nalepkę z podobizną statuetki nagrody, co ma zmotywować osoby nie posiadające jeszcze „zajdlików”. Tak czy inaczej, od kilka lat średnia liczba osób biorących udział w głosowaniu wynosi ok. 200 osób.

Nagroda cieszy się sporym prestiżem, uznawana jest za najważniejszą w polskiej fantastyce. Wspiera ją wielu twórców, wydawców, mediów i fanów. Pracują oni ciężko nad umacnianiem wizerunku nagrody i propagowaniem jej w świecie. Od 1998 roku można zauważyć wzrost znaczenia Nagrody. Coraz częściej listy laureatów i nominowanych pojawiają się w mediach (w tym w prasie codziennej, telewizji i radio), rośnie też jej znajomość wśród osób niezwiązanych ze środowiskiem miłośników fantastyki.

Nagroda spotyka się jednak również z pewną krytyką. Zarzuca się jej brak obiektywizmu oraz niewielką liczbę biorących udział w końcowym głosowaniu. Wytyka się także brak wystarczającej kontroli nad urną i inne niedociągnięcia proceduralne. Pojawiają się wreszcie zarzuty o manipulacjach przy nagrodzie, wynikających z faktu, że osoby nominowane i laureaci znają się osobiście z osobami czuwającymi nad prawidłowym przebiegiem głosowania. Ta zażyłość, objawiająca się np. wspólnym biesiadowaniem, ma rzekomo wpływać na wyniki.

Najbliższe głosowanie na Nagrodę im. Janusza A. Zajdla odbędzie się na Polconie w Lublinie, który odbędzie się w dniach 24 – 27 sierpnia bieżącego roku. Ogłoszenie wyników nastąpi 26 sierpnia po godzinie 20.00.