„Powstanie’44. Antologia prac konkursowych 2011" - "Archiwum Historii Mówionej” - recenzja

Pomimo panującej obecnie względnej prosperity na komiks historyczny rzadko zdarza się, aby konkretny epizod dziejowy doczekał się więcej niż jednej publikacji traktującej na jego temat. Pod tym względem chlubnym wyjątkiem jest powstańczy zryw warszawiaków z sierpnia 1944 r. „obrysowany” w co najmniej siedmiu antologiach. Najnowszą z nich zaprezentowało  w maju bieżącego roku wydawnictwo Egmont.

Podobnie jak w przypadku większości komiksów poświęconych temu wydarzeniu, także niniejsza stanowi plon konkursu zrealizowanego we współpracy Muzeum Powstania Warszawskiego oraz wspomnianego wydawnictwa. Podstawowym założeniem zeszłorocznej edycji konkursu był wymóg skorzystania z rozległego zasobu Archiwum Historii Mówionej wzmiankowanej chwilę temu placówki muzealnej. Myliłby się jednak ten, kto po niniejszej antologii spodziewa się grona zdolnych, choć zarazem nie wprawionych debiutantów (choć i takowych tu nie zabrakło). Bowiem większość jej uczestników ma za sobą profesjonalne przygotowanie do zawodu plastyka. Wśród nich nie zabrakło osobowości całkiem dobrze znanych komiksowej Braci – m.in. wsławionego nagrodzoną na festiwalu w Angoulême „Kaczką” Jacka Frąsia oraz Andrzeja Łaskiego, „ojca” urokliwego wizażu Jakuba Wędrowycza.

Ów zbiór zdominowali jednak twórcy, którzy na co dzień z komiksem czy fantastyką nie mają wiele wspólnego. A to cieszy, bo przynajmniej część z zawartych tu prac wymyka się standardom stosowanym we współczesnych historyjkach obrazkowych. Szlachetny dyletantyzm (w pozytywnym rozumieniu tego słowa) nierzadko ma okazje deklasować utarte schematy i tak też jest w przypadku co najmniej kilku autorów tej antologii. Anna Karolina Kaczmarczyk (studentka wydziału malarstwa krakowskiego ASP) stylizuje swoją opowieść na wspomnienie nastolatki. Stąd też pozorna nieporadność w ukazywaniu świata przedstawionego, a przeszłość i teraźniejszość zdaje się spajać pomysłowo wkomponowaną w strukturę planszy nić włóczki używanej przez narratorkę wspomnień. Równie oryginalnie co sama treść jawi się warstwa graficzna „Muszki w winie”, autorskiej noweli Sławomira Wolickiego. Twórca przenosi nas w pogrążony w sepiach świat wspomnień podchorążego Jana Lissowskiego (ps. „Robak”), którego podkomendnym przydarzyła się autentycznie niezwykła historia. Wolicki przekonująco oddaje nierealność przedstawionej tu sytuacji, zaś portretowane postacie jawią się niczym widma pośród mgły odległych wspomnień. W „Piwnicobajdurzeniu” Karoliny Walczak żywiołowe barwy wyobrażeń ośmiolatki znakomicie kontrastują z ponurą rzeczywistością piwnicy, w której skrywa się wspomniana. Z kolei „Memnto mori” duetu Mateusz Wiśniewski (scenariusz) i Krystian Garstkowiak (rysunki) charakteryzuje unikalny, skłaniający się ku grotesce, a zarazem przekonujący styl. A to tylko część spośród przynajmniej kilku wyjątkowych aranżacji przewodniego tematu – tak pod względem plastycznym, jak i ujęcia powstańczych wspomnień.

Zagadnienie Powstania Warszawskiego u co bardziej uświadomionych historycznie osób wciąż nie przestaje wzbudzać zapalczywych sporów i dyskusji. Nie inaczej jest tutaj, bo za pośrednictwem nakreślonych postaci autorzy nierzadko zadają pytanie o sens zrywu, który kosztował życie przeszło 220 tys. warszawiaków, a przy okazji doprowadził do niemal całkowitego unicestwienia tkanki miejskiej Stolicy. Podobnie jak w większości opracowań historycznych także w niniejszej antologii raczej próżno dopatrywać się pełnego rozstrzygnięcia tej kwestii. Jej bohaterowie sprawiają jednak wrażenie osób, które mimo koszmaru dwóch miesięcy Powstania nie uważają swojego w nim udziału za czyn chybiony. Niewątpliwym walorem tegoż komiksu jest poczucie autentyzmu zawartych tu wspomnień. Bo przynajmniej niektórych z ujętych tu opowieści (np. wzmianka o żółwiach w epizodzie autorstwa Jacka Frąsia) raczej trudno byłoby wysnuć bez znajomości wspomnień uczestników pamiętnego zrywu.

W trakcie lektury tej kolejnej już przecież „powstańczej” antologii, z naturalnych względów nasuwa się pytanie o sens kontynuacji konkursu w tej samej formule co dotychczas. Rzecz jasna wciąż nie brak fascynujących historii, które z powodzeniem udałoby się przetransponować na język komiksu. Mimo wszystko po czterech tomach opublikowanych przez Egmont (nie licząc m.in. opasłego zbioru „44”) nachodzi myśl czy przypadkiem nie warto byłoby zmodyfikować główny zamysł konkursu umożliwiając podjęcie przez potencjalnych autorów tematyki „okołopowstańczej” (np. epizodów akcji „Burza”, której Powstanie Warszawskie było przecież częścią), co miałoby szansę nieco urozmaicić zawartość przyszłych antologii. Pewne jest, że inicjatorzy konkursu już zapowiedzieli kolejną edycję.

Tytuł: „Powstanie’44. Antologia prac konkursowych 2011 - Archiwum Historii

Mówionej”

• Koncepcja: Jan Ołdakowski
• Koordynacja: Ewelina Bajak
• Dyrektor artystyczny projektu: Przemysław Truściński  
• Wydawca: Muzeum Powstania Warszawskiego i  Egmont Polska
• Data premiery: maj 2012 r.
• Ilustracja na okładce: Maria Rostocka
• Autorki i autorzy (według kolejności zamieszczanych prac): Maria Rostocka, Karolina Walczak, Krystian Garstkowiak, Mateusz Wiśniewski, Berenika Kołomycka, Alesia Zawodzińska, Marcin Opiłowski, Leszek Goliński, Monika Golińska, Andrzej Łaski, Monika Cichocka, Piotr Gruszczyński, Janusz Filimon, Milena Murawska, Jan Hlebowicz, Sławomir Wolicki, Krzysztof Brynecki, Anna Karolina Kaczmarczyk, Asia Żabińska, Katarzyna Brońska, Jakub Grochola, Jacek Frąś, Magdalena Sawicka, Paweł Jurga, Michał Pruszczyński
• Ponadto zamieszczono próbki prac najmłodszych uczestników konkursu: Barbary Fidler-Wieruszewskiej, Dominiki Worsy i Adama Michaleckiego
• Okładka: miękka ze skrzydełkami
• Format: 17 x 29 cm
• Druk: kolor
• Papier: kredowy
• Stron: 144
• Cena: 29,90 zł