Rosyjska fantasy i świat w niej przedstawiony na podstawie filmów Nocnej straży, Dziennej straży oraz Przenicowanego świata

Człowiek od zawsze lubił fantazjować – wymyślać historie, które pozwalałyby mu choć na chwilę uciec od codzienności życia i obowiązków. W swych opowieściach tworzył świat lepszy od tego, w którym przyszło mu żyć, ciągle poszukiwał sposobów, aby przezwyciężyć własne ograniczenia.

Jedna z gałęzi powstałej w ten sposób fantastyki, science fiction, oprócz spojrzenia na wpływ technologii i nauki na jednostkę, społeczeństwo oraz otaczający ich świat, oferuje ogromną wolność twórczą w tworzeniu wizji świata jak i bohaterów. Korzystając z tych możliwości stworzyli powieści – zwierciadła dziejące się w odległej przyszłości, ale opowiadające o problemach uniwersalnych, które przekraczają granice czasu. Siergiej Łukjanienko swoje opowieści, tak ze świata fantasy, jak i science fiction, przeplata filozoficznymi treściami oraz nierzadko komentarzem do czasów nam współczesnych (np. dylogia Linia marzeń). Ekranizacje dzieł autorów takich jak bracia Strugaccy czy Łukjanienko powstały w okresie ostatnich dziesięciu lat i okazały się kinowymi hitami. Tak jak w przypadku literatury i te, tym razem filmowe pozycje, należą do kanonu filmu fantastycznego w Rosji.

Realizacja pierwszej części czterotomowego cyklu Łukjanienki przebiegała w burzliwej atmosferze, a scenariusz, kompletnie odbiegający swoją treścią od książki, został odrzucony przez pisarza. Jak przyznaje autor całą pracę trzeba było wykonać od nowa – prawa do filmu przeszły w ręce innej wytwórni, która miała zamiar zrealizować serial w oparciu o przygody Antona Gorodeckiego, a napisania scenariusza podjął się sam autor cyklu. Jak przyznaje Łukjanienko było to doświadczenie zupełnie inne od tworzenia książki. W momencie realizacji podjęto decyzję o nakręceniu filmu pełnometrażowego, co okazało się strzałem w dziesiątkę. „Nocna straż” wyreżyserowana przez Timura Bekmambetowa, tak jak i sequel, okazała się sukcesem.

Fabuła obu obrazów osnuta jest wokół walki Ciemnych i Jasnych. Akcja ma miejsce w Moskwie, która jest całkowicie odmienna od tej, jaką znają jej mieszkańcy. Pod osłoną nocy odsłania się prawdziwe oblicze miasta. Miasta zamieszkanego przez wampiry, czarownice, wiedźmy oraz wszechmocnych magów, którzy swoją ogromną moc i zdolności nierzadko wykorzystują przeciwko ich przeznaczeniu. Członkowie tytułowej Nocnej straży starają się trzymać w ryzach magów ze Straży dziennej, którzy wykorzystują magię w nie do końca dobrych celach.

Część druga, biorąc pod uwagę fabułę, bardzo mocno różni się od książkowej kontynuacji Nocnej straży łącząc w sobie elementy fabularne części trzeciej, Patrolu o zmierzchu, przede wszystkim tzw. Kredę Przeznaczenia. Mimo odejścia od pierwowzoru historia przedstawiona w obu filmach jest logiczna oraz prezentuje zwięzłą całość.

Techniczna strona obrazów oraz ich realizacja, a co za tym idzie wyobrażenie innego świata, jest rewelacyjna. Moskwa widziana oczami Innych, Jasnych i Ciemnych jawi się jako tajemnicze i niebezpieczne miejsce, o którego prawdziwym obliczu wiedzą tylko nieliczni. Jest to świat mroczny, niebezpieczny, tajemniczy. Pod osłoną nocy rozgrywa się w nim walka pomiędzy dwiema siłami, w związku z czym na ekranie kina widz może zobaczyć szalone pościgi po ulicach Moskwy (choć jeszcze nie tak widowiskowe i oryginalne jak w nakręconej przez Bekmambetowa w 2008 roku produkcji „Wanted”), bijatyki, wybuchy, używanie fantastycznych broni, itp. Obrazy łączą w sobie elementy zaczerpnięte z amerykańskich filmów akcji oraz science fiction (m.in.: „Matrix” braci Wachowskich). Czasami nie można oprzeć się wrażeniu, iż ogląda się teledysk z bardzo dobrze wykonanymi efektami specjalnymi. To odczucie mija w momencie, gdy tempo akcji nieco zwalnia, a na pierwszy plan zostają wysunięci bohaterowie.

Wykonawcy głównych ról, Кonstanty Chabenskij (Anton Gorodecki) oraz Maria Poroszina (Swietłana) wywiązują się ze swojego zadania znakomicie nadając swoim postaciom odpowiedni wyraz. Jednak oprócz nich w pamięć zapadają odtwórcy ról drugoplanowych: Władimir Mienszow jako Heser, Wiktor Wierżbickij jako Zawulon i przede wszystkim Galina Tjunina jako Olga. Wszyscy z wyżej wymienionych aktorów potrafią bawić się swoją rolą oraz ukazać w grze niuanse postaci, przez co bohaterowie znani z kart powieści ożywają na ekranie i stają się trójwymiarowi. Dzięki temu nie można powiedzieć, że postacie są papierowe. Ich losy ciekawią widza, a on sam jest gotowy kibicować członkom Nocnej straży w zmaganiach ze złem, rozumiejąc przy tym pobudki kierujące antagonistami (wspomnieć należy o kreacji Żanny Friske czy Аleksieja Czadowa).

Nocna i Dzienna straż są opowieściami o walce dobra ze złem. Są wersją historii opowiadanej już wielokrotnie, jednak wciąż przemawiającej do widza dzięki wyobraźni twórców. Wszystkie wymienione wyżej elementy sprawiają, iż oba filmy są jednymi z ciekawszych oraz najlepiej zrealizowanych, widowiskowych filmów akcji z pogranicza fantasy i SF w Rosji. Od miernych produkcji typu Wolkadaw[1], który był nieudaną próbą przeniesienia na ekran pierwszej powieści cyklu Marii Siemionowej, dzielą je całe „lata świetlne”.

Kolejnym sukcesem na rynku rosyjskim okazała się ekranizacja jednej z najważniejszych powieści[2] braci Strugackich, wyreżyserowana przez twórcę „9 roty” Fiodora Bondarczuka. Ekranizując powieść tych pisarzy, najważniejszych przedstawicieli SF w Rosji, i korzystając z możliwości, jakie daje współczesne kino, złego filmu nie sposób nakręcić.

„Przenicowany świat” różni się zasadniczo od produkcji Bekmambetowa. Tym razem nie mamy do czynienia z powieścią fantasy, lecz SF, oraz odzwierciedleniem na tej płaszczyźnie uniwersalnych problemów, przed którymi stała, a możliwe, jak udowadniają Strugaccy, że będzie jeszcze stać ludzkość – terrorem i totalitaryzmem.

„Przenicowany świat” to opowieść o losie rosyjskiego podróżnika-astronauty, Maksima, którego statek w wyniku awarii ląduje na pustynnej planecie Saraksz. Tam w przeciągu paru miesięcy z powodu wydarzeń, których był świadkiem oraz uczestnikiem, wstępuje do elitarnego Legionu (oddziału na usługach rządzących planetą), staje się zdrajcą, uciekinierem, trafia do więzienia, aż w końcu, i dość nieoczekiwanie dla samego siebie, staje się bojownikiem o wolność. Pomiędzy tym wszystkim odnajduje również prawdziwą miłość i przyjaźń.

Film Bondarczuka to przedsięwzięcie na ogromną skalę. Reżyser oraz cała ekipa nie tylko stworzyli odrębną rzeczywistość, w której rozgrywa się akcja, ale zadbali również o jego najdrobniejszy szczegół. Wiele razy zdarza się, że nowo poznana rasa obcych w najodleglejszych zakątkach galaktyki bez problemu rozumie język głównego bohatera, a scenarzyści nie zadają sobie zbyt wiele trudu, aby wytłumaczyć to zjawisko. W „Gwiezdnych wojnach” istnieje basic (wspólny język, który rozumie większość rozumnych istot), a w „Przenicowanym świecie” Maksim posługuje się implantem, dzięki któremu w mgnieniu oka zaczyna rozumieć mowę tubylców. Nie jest to jednak tylko i wyłącznie ciekawostka, ale świadoma aluzja do powieści amerykańskiego pisarza Douglasa Adamsa „Autostopem przez Galaktykę”. W filmie można znaleźć odniesienia do innych obrazów SF, np. „Matrixa” – statek kosmiczny bohatera przypomina statki jakimi przemieszczali się Neo czy Morfeusz; sceny walki wręcz ukazane w zwolnionym tempie przywołują na myśl finałową konfrontację V z wrogim oddziałem[3], a sama postać Maksima może z początku przypominać np. młodego Jamesa T. Kirka z najnowszej wersji „Star Treka”  w reżyserii J. J. Abramsa. Podobny jest typ bohatera oraz motyw jego wędrówki - młody, żądny przygód awanturnik staje przed wyborem, który określi jego dalszą życiową drogę i zaważy na losie innych.

Obsada filmu w większości składa się z młodych, nierzadko początkujących aktorów. Wasilij Stiepanow, wcielający się w postać Maksima, debiutuje na dużym ekranie. Wybór „naturszczyka” do tej roli podyktowany jest m.in.: chęcią oddania naiwności głównego bohatera. Maksim przybywając na planetę rzuca się w wir wydarzeń nie zastanawiając się nad przyczynami zastanej sytuacji politycznej i społecznej. Powoli zaczyna dostrzegać wady systemu, brutalność i kłamstwa władzy. Jego odmienność podkreśla dodatkowo wygląd. W świecie przesiąkniętym mrokiem (akcja dzieje się pod powierzchnią ziemi) wysoki, wysportowany blondyn zdecydowanie się wyróżnia. Stiepanow jak na debiut poradził sobie z rolą dość dobrze. Jego gra jest stonowana, nie razi, a pozwala polubić bohatera. Na pochwałę zasługuje też  Julia Snigir oraz Piotr Fiodorow, którzy grają rodzeństwo. Podczas gdy Snigir wciela się w ukochaną głównego bohatera, Fiodorow jest przyjacielem oraz przeciwnikiem Maksima. Obaj rywalizują ze sobą, spierają się na płaszczyźnie ideowej, ale pomagają sobie gdy zajdzie taka potrzeba.

Na uwagę zasługuje również muzyka Julija Potiejenki, autora ścieżki dźwiękowej do obu części „Nocnej straży”. Linia muzyczna jest oryginalna, działa na wyobraźnię, podkreśla nastrój oraz emocje mające miejsce w określonej scenie.

Warstwa fabularna filmu opiera się na walce z totalitaryzmem, dlatego więc wielu widzów oraz krytyków zaobserwowało aluzje do wydarzeń historycznych jak i współczesnych, szczególnie, że niektóre zdarzenia różnią się od tych przedstawionych w powieści. Wymowa „Przenicowanego świata” dotyka więc zagadnień ważnych (wolność, indywidualność, wybór własnej drogi) stając się w pewnej mierze zwierciadłem, w którym odbijają się problemy naszego świata. Przy czym odbicie to reżyser prezentuje nie posługując się nadmiernym dydaktyzmem, czy moralizatorstwem. Widz sam ogląda akcję, a zdarzenia interpretuje samodzielnie.

Tytuł: „Nocna straż”

Reżyseria: Timur Bekmambetow

Scenariusz: Siergiej Łukjanienko, Timur Bekmambetow, Lajeta Kalogridis

Obsada:

• Константин Хабенский — Антон Городецкий
• Владимир Меньшов — Гесер, руководитель Ночного Дозора г. Москвы
• Виктор Вержбицкий — Завулон, руководитель Дневного Дозора г. Москвы
• Мария Порошина — Светлана
•  Галина Тюнина — Ольга
• Дмитрий Мартынов — Егор

 Muzyka: Юрий Потеенко

Rok produkcji: 2004, Rosja

Czas: 140 min.

Tytuł: „Dzienna straż”

Reżyseria: Timur Bekmambetow

Scenariusz: Siergiej Łukjanienko, Timur Bekmambetow, Aleksandr Talal

Obsada:

• Константин Хабенский — Антон Городецкий
• Мария Порошина — Светлана Назарова
• Владимир Меньшов — Гесер
• Галина Тюнина — Ольга
• Виктор Вержбицкий — Завулон
• Жанна Фриске — Алиса Донникова
• Алексей Чадов — Костя Саушкин
• Muzyka: Юрий Потеенко

Rok produkcji: 2006, Rosja

Czas: 140 min.

Tytuł: „Przenicowany świat”

Reżyseria: Fiodor Bondarczuk

Scenariusz:  Edward Wolodarskij, Marina Diaczenko, Siergiej Diaczenko

Obsada:

• Василий Степанов — Максим Каммерер  
• Пётр Фёдоров — Гай Гаал
• Юлия Снигирь — Рада Гаал
• Алексей Серебряков — Странник
• Михаил Евланов — ротмистр Чачу
• Фёдор Бондарчук — Прокурор  
• Гоша Куценко — Вепрь
• Сергей Гармаш — Зеф

Muzyka: Юрий Потеенко

Rok produkcji: 2008, Rosja

Czas: 115 min.

[1] Seria powieści fantasy składająca się z 5 części. Ostatnia została wydana w 2003 roku.

[2] Obok Pikniku na skraju drogi, który również został zekranizowany. Stalker w reżyserii jednego z największych wizjonerów rosyjskiego kina, Andrieja Tarkowskiego, pojawiła się na ekranach kin w 1979 roku, stał się najważniejszym rosyjskim dziełem spod znaku SF.

[3] Scena z filmu V jak Vendetta z 2005 roku z Natalie Portman i Hugo Weavingiem w rolach głównych. Akcja filmu działa się w przyszłości, w totalitarnej Anglii. Reżyserem filmu był James McTeigue.