Rossellini i Fellini - włoscy mistrzowie kina cyklu ArteKino Classics

W ramach ArteKino Classics bezpłatny serwis streamingowy ARTE.tv udostępnia filmy europejskie, będące prawdziwymi perełkami światowej kinematografii. W tegorocznej edycji cyklu polscy widzowie mogą zobaczyć kultowe filmy włoskich reżyserów, którzy od lat nazywani są mistrzami X Muzy – Roberto Rosselliniego oraz Federico Felliniego. Ich twórczość odcisnęła trwałe piętno na historii kina: stanowiła źródło nieustannej inspiracji, wielokrotnie była cytowana i reinterpretowana, na dodatek do dziś nie straciła na aktualności, weszła do kanonu, a jej znajomość jest obowiązkowa dla prawdziwego kinomana. Jakie europejskie filmy możemy zobaczyć podczas trwającego ArteKino Classics 2024?

ROBERTO ROSSELLINI, CZYLI HISTORIA OJCA NEOREALIZMU

Roberto Rossellini to jeden z wielkich mistrzów światowej kinematografii. Kwestionował on zasady estetyczne kina, zwłaszcza w obliczu upadku moralności podczas II Wojny Światowej. Głosił, że piętno, jakie odcisnęła wojna, zmieniło nie tylko samych ludzi, ale przede wszystkim tworzoną przez nich sztukę. Koniec II Wojny Światowej uważa się zresztą za narodziny neorealizmu – to właśnie wtedy Rossellini zrealizował swój film „Rzym, miasto otwarte”, który uważa się za sztandarowy przykład rodzącego się właśnie włoskiego neorealizmu. Kolejnym filmem reżysera, również ściśle związanym z nowym nurtem, była „Paisà”. Oba obrazy zdobyły niesłychany rozgłos i weszły do kanonu światowego kina. To one wiele lat później pełniły kluczową funkcję w kształtowaniu filmowego modernizmu. W latach pięćdziesiątych twórczość Rosselliniego zmobilizowała do działań francuski ruch Nowej Fali, a dekadę później miała wpływ na to, jakie filmy powstawały na całym świecie. Po dziś dzień wielu wielkich współczesnych reżyserów sięga po jego dzieła w poszukiwaniu inspiracji.

JEDEN Z NAJWAŻNIEJSZYCH FILMÓW WSZECHCZASÓW

Dostępny na ARTE.tv pod linkiem RZYM, MIASTO OTWARTE  film Rosseliniego stał się przepustką dla artysty do świata wielkiej sztuki i grona najważniejszych reżyserów tamtych czasów. W 1946 r. film zdobył Złotą Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, a rok później nominację do Oscara za scenariusz, którego autorem był m.in. Federico Fellini. Prace nad tym antyfaszystowskim dziełem artysta rozpoczął już dwa miesiące po upadku reżimu Mussoliniego. Obraz został zrealizowany w konwencji paradokumentalnej i jest pierwszym utworem z antyfaszystowskiej trylogii wojennej Rosselliniego (drugim była „Paisà”, a trzecim „Niemcy – rok zerowy”). Łączy dwa zamysły w jeden: fabułę opowiadającą o bohaterskim księdzu Morosino działającym w konspiracji, rozstrzelanym przez Niemców oraz zapis zbrodni hitlerowskich i bestialskiego traktowania bojowników ruchu oporu. Stał się sztandarowym przykładem neorealizmu włoskiego, fundamentalnego nurtu powojennej kinematografii.

FEDERICO FELLINI, CZYLI WYJĄTKOWA SZTUKA NA OBRAZIE

Federico Fellini był początkowo znany i ceniony jako rysownik. Później, zainspirowany postaciami dziennikarzy z amerykańskich filmów, zaczął też pisać. Rozpoczął pracę w redakcji magazynu satyrycznego w roli karykaturzysty i autora mocnych artykułów. Jednak z miłości do kina, z tekstów dziennikarskich przerzucił się na scenariusze, a jednymi z pierwszych były te napisane do wojennej trylogii Rosselliniego. To wtedy twórcy zaprzyjaźnili się, a ich relacja odegrała istotną rolę w ich dalszej drodze. Doświadczenie neorealizmu, który propagował w swoich filmach Rossellini oraz metody pracy znanego reżysera miały duży wpływ na młodego Felliniego. Jednak jego samego fascynowała sztuka kreacyjna - barok, ekspresjonizm, surrealizm. Chwalił ideę syntezy sztuk i cenił metafizykę. Jednak zilustrowanie swoich wizji nie jest łatwe. Często tworzył on dokładne szkice plastyczne scen lub postaci, aby zainspirować pracę scenografa. Miał kilku ulubionych aktorów zawodowych, często w swoich filmach obsadzał żonę Giuliettę Masinę oraz przyjaciela Marcellego Mastroianniego, z chęcią zatrudniał też amatorów. Wiele czerpał z wieloletniej współpracy z kompozytorem Nino Rotą, który ilustrował muzycznie jego dzieła. Na planie zdjęciowym lubił improwizację, często bardzo swobodnie traktując scenariusz. 

NIEDOCENIONY FILM WIELKIEGO REŻYSERA

Jego filmy czterokrotnie zdobyły Oscary dla najlepszego filmu zagranicznego, a w 1993 roku otrzymał Oscara za całokształt twórczości. Rozpoznawany i ceniony z uwagi na swój barokowy, cyrkowy, oniryczny styl, a także za wolnościowe podejście do tworzenia, został uznany za jednego z najbardziej wpływowych reżyserów w historii kina. W ramach cyklu ARTEKINO CLASSICS można zobaczyć niedoceniony przez krytyków film Felliniego Niebieski ptak. Opowiada on o trzech drobnych oszustach przebierających się za księży i wyłudzających pieniądze. Film łączy wnikliwą obserwację społeczną typową dla włoskiego neorealizmu z elementami melodramatycznymi. Fellini początkowo chciał, aby w postać Augusto wcielił się Humphrey Bogart, ale aktor zmarł na raka. Reżyser powierzył więc rolę Broderickowi Crawfordowi, zdobywcy Oscara z 1950 roku. W filmie występuje również żona Felliniego, Giulietta Masina.

INNE EUROPEJSKIE PRODUKCJE Z CYKLU ARTEKINO CLASSICS NA ARTE.TV

WĘGRY

Lata 50. XX wieku. Nowy system polityczny przynosi zmiany obyczajowe na węgierskiej wsi. Mari jest córką rolnika, który chce odejść ze spółdzielni rolniczej i spróbować żyć na własną rękę. W myśl zasady, że małżeństwo to związek majątków, nie serc, ojciec planuje wydać Mari za zaprzyjaźnionego gospodarza. Jednak zakochana w młodym rolniku dziewczyna buntuje się przeciw woli ojca. Losy młodej kobiety, jej miłości i relacji ojciec-córka można zobaczyć w węgierskiej produkcji pod linkiem KARUZELA MIŁOŚCI na ARTE.tv.

HOLANDIA

Zamach faszystowskich bojówek na rozgłośnię feministycznego radia Donna czy systemowe zacieranie roli kobiet w historii kraju – to tylko wybrane przykłady z 80-letniej walki Włoszek o równouprawnienie. W tym tradycyjnym społeczeństwie nie tylko Kościół i prawica, ale również lewica, w obawie, że temat praw kobiet zaszkodzi ich sprawie, próbowały utrzymać kobiety „na swoim miejscu”. Pełna bólu i szczęścia historia dochodzenia do równouprawnienia włoskich kobiet jest dostępna na ARTE.tv pod linkiem DONNA: WOMEN IN REVOLT w filmie zrealizowanym przez holenderską reżyserkę Yvonne.

BELGIA, NIEMCY, FRANCJA

Na ARTE.tv pod linkiem MALPERTUIS dostępna jest ekranizacja powieści Jeana Raya, nakręcona w 1971 r. przez Harry’ego Kümela. Młody marynarz Jan wraca do miejsca swojego dzieciństwa – Malpertuisa - wielkiej, ponurej rezydenci wuja Kasawiusza. Odnajduje tam swoją siostrę Nancy i całą grupę niepokojących postaci związanych z tym domem wolą umierającego wuja. Młody Jan próbuje rozwikłać tajemnicę zarówno samej posiadłości, jak i jej mieszkańców.